Scheidsrechtersvereniging

Let tijdens het komende Europees kampioenschap voetbal niet alleen op de virtuoze sterren op het veld en de gesticulerende bondscoaches voor de dug-out, maar ook op de scheidsrechters. Ze zullen zowel fysiek als mentaal scherp staan, dankzij begeleiding vanuit de KU Leuven. “Ik neem mijn hoed af als ik zie wat de scheidsrechters ervoor over hebben”, zegt professor bewegings­wetenschappen Werner Helsen.

Menig voetbalfan zal het hem benijden: professor Werner Helsen van de Faculteit Bewegings en Revalidatiewetenschappen zakt in juni af naar Parijs voor het Europees kampioenschap voetbal. “Ik volg het tot en met de laatste wedstrijd, al pendel ik wel tussen Leuven en Parijs. Want mijn examens en verdedigingen van masterproeven gaan gewoon door. Dat is de deal met de unief.”

Buikjes uit den boze
Helsen toont ons een foto die Pierluigi Collina, de bekende kale ref die chief refereeing officer is bij de Europese voetbalbond UEFA, hem een paar jaren geleden doorstuurde: een jonge internationale scheidsrechter met een buitenmaats buikje. “Met de boodschap dat dit vandaag de dag niet meer zou mogen voorkomen. Voetbal is de laatste tien jaar alleen maar intenser en explosiever geworden. Buikjes zijn dus uit den boze. Ook de refs moeten in topconditie zijn.”

Want topscheidsrechters zijn evenzeer atleten als topspelers. “Een scheidsrechter legt tijdens een wedstrijd ongeveer dezelfde afstand af als een speler, maar doet dat met meer activiteitswissels – overgangen tussen stilstaan, wandelen, joggen, lopen aan hoge intensiteit en sprinten, en dat om de vier seconden. Ze nemen elke twee à drie seconden beslissingen die de wedstrijd kunnen bepalen. En dat gebeurt het best op niet meer dan vijftien meter van de actie. Om daar telkens te staan, moet je topfit zijn.”

Daarbij is professionele begeleiding geen overbodige luxe. “De meest ervaren scheidsrechters zijn gewoonlijk al wat ouder dan de spelers: rond 40 à 45 jaar. Op het EK zie je bovendien de beste refs van Europa aan het werk, die ook worden ingezet in alle topcompetities van de UEFA én in eigen land. Ze hebben net als de spelers een zwaar voetbalseizoen achter de rug. Het is dus belangrijk dat ze fit én fris zijn.”

Vetpercentage
De UEFA begeleidt de topscheidsrechters alsof ze zelf een voetbalteam zijn. Dat gebeurt steeds meer geprofessionaliseerd en geïndividualiseerd. Sinds het EK in 2000 in België en Nederland vindt er jaarlijks een zomer- en winterstage plaats, waar de fitheid en de blessuregevoeligheid van de scheidsrechters worden gescreend. In april was er een extra vierdaagse workshop in Parijs om de 112 scheidsrechters klaar te stomen voor het EK.

“De refs werden daar opnieuw getest op hun fitheid”, vertelt Werner Helsen. “En ze kregen een individueel trainingsschema van zes weken mee, met wetenschappelijk onderbouwd advies over trainen, slapen, eten, recupereren en het voorkomen van blessures. We volgen hen sinds april continu op met een ploeg van dertien mensen – sportwetenschappers, fitnesscoaches, dokters, kinesisten en masseurs. We gebruiken daarvoor de software van TopSportsLab, een spin-off van de universiteit, die veel gebruikt wordt door voetbal- en veldhockeyteams. Die software geeft feedback op maat. Om een voorbeeld te geven: bij elke scheidsrechter wordt het risicoprofiel voor blessures letterlijk in kaart gebracht voor het hele lichaam. De oefeningen die ze krijgen, zijn op hun probleemzones toegespitst.”

De screenings en trainingsprogramma’s brengen op, weet Helsen. “We meten bijvoorbeeld telkens het vetpercentage, omdat dat zo belangrijk is om fysiek topfit te zijn en blessures te vermijden. Het gemiddelde vetpercentage van de scheidsrechters is gedaald van 16,7 in 2012 naar 13,5 procent in 2016, waarbij alles onder de 15 procent zeer goed is en alles onder de 12 procent als uitstekend beoordeeld wordt. Indrukwekkende cijfers, als je weet dat die mannen ondertussen vier jaar ouder zijn en het er uiteraard niet makkelijker op wordt met toenemende leeftijd.”

Buitenspel
Maar het draait niet alleen meer om de fysieke fitheid: ook mentaal moeten de scheidsrechters scherp staan, om steeds in een flits van een seconde te kunnen beslissen. Op dat vlak zullen de refs bij dit EK nog meer onder druk staan, omdat de formule veranderd is. In de groepsfase zullen niet alleen alle nummers 1 en 2 zich plaatsen voor de achtste finales, maar ook de vier beste nummers 3. Elke wedstrijd kan dus beslissend zijn.

De druk op scheidsrechters is dus hoog, bijvoorbeeld als ze moeten beslissen over mogelijke buitenspelgevallen. Postdoctoraal onderzoeker Koen Put uit de onderzoeksgroep van Werner Helsen werkte een tool uit waarmee scheidsrechters hun waarnemingen en beslissingen kunnen verbeteren. De app bestaat uit een pakket videoclips met scenario’s die al dan niet buitenspel weergeven. De scheidsrechters nemen een beslissing en krijgen daarna het juiste antwoord en feedback, met beelden in slow motion.

De scheidsrechters leren met de app de trage verwerkingssnelheid van onze hersenen te compenseren, legt Helsen uit. “Eigenlijk leren ze om het filmpje van de buitenspelsituatie terug te spoelen, en het juiste beeld aan het beslissende moment van de pass te koppelen. Oefenen met de app maakt sinds 2012 deel uit van het huiswerk van de Europese assistent-scheidsrechters. Diegenen die regelmatig met de app oefenen, verbeteren hun scores op korte tijd met gemiddeld 20 tot 25 procent: niet alleen in de app, maar ook in echte wedstrijden gaan ze buitenspel accurater beoordelen. En het leidt tot meer consistentie en uniformiteit in de beslissingen.”

Zowel op fysiek als mentaal vlak zullen de scheidsrechters dus optimaal voorbereid zijn, net zoals de andere 24 teams, vindt Helsen. “Die mensen zijn allemaal zeer professioneel ingesteld en uiterst gemotiveerd om zo goed mogelijk te presteren. Ze beseffen heel goed dat ze ouder worden en dat ze met deze aanpak misschien een jaar langer als topscheidsrechter aan de slag kunnen blijven. Ik volg bijvoorbeeld de Britse professionele scheidsrechter Martin Atkinson al tien jaar: hij haalt echt héél mooie resultaten. Mijn hoed af als ik zie wat zo iemand ervoor over heeft.”